Tiêu chuẩn và quy định an toàn khi vận hành xe cẩu chuyên nghiệp

Vận hành xe cẩu an toàn không chỉ là chuyện kỹ thuật nâng hạ, mà còn là yếu tố quyết định để tránh tai nạn lao động, bảo vệ tài sản và tránh rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp. Khi tuân thủ đúng quy định vận hành xe cẩu và các tiêu chuẩn an toàn lao động hiện hành, đơn vị thi công có thể làm việc hiệu quả, hạn chế gián đoạn tiến độ và tránh bị xử phạt.

Với kinh nghiệm trực tiếp cung cấp dịch vụ xe cẩu cho nhiều công trình công nghiệp và dân dụng, Khánh Mai Group chia sẻ các yêu cầu pháp lý, quy trình kiểm tra và nguyên tắc vận hành mà đội ngũ vận hành chuyên nghiệp luôn áp dụng trên thực tế.

Yêu cầu pháp lý khi vận hành xe cẩu và trách nhiệm của đơn vị cung cấp dịch vụ nâng hạ an toàn

Để tuân thủ pháp luật khi vận hành xe cẩu, doanh nghiệp phải đáp ứng đồng thời yêu cầu về con người, phương tiện và quy trình làm việc an toàn. Nội dung dưới đây giúp làm rõ các điều kiện pháp lý cốt lõi khi cung cấp dịch vụ xe cẩu công trình, bao gồm giấy phép, chứng chỉ và kiểm định kỹ thuật bắt buộc để đảm bảo an toàn xe cẩu và tránh vi phạm hành chính.

• Người điều khiển xe cẩu phải có chứng chỉ phù hợp: Tài xế và thợ vận hành cần có giấy phép, chứng nhận đào tạo vận hành thiết bị nâng hạ hạng tương ứng. Với xe cẩu tự hành (truck crane), lái xe còn phải có giấy phép lái xe hạng phù hợp tải trọng xe. Việc giao cần cẩu cho người chưa được huấn luyện là hành vi dễ bị xử phạt và làm tăng nguy cơ tai nạn nâng hạ.
• Xe cẩu phải được kiểm định an toàn kỹ thuật định kỳ: Mỗi xe cẩu phải có tem kiểm định, biên bản kiểm định an toàn thiết bị nâng và hồ sơ bảo dưỡng. Kiểm định này xác nhận hệ thống thủy lực, phanh, chốt an toàn, càng chống (chân chống) và các thiết bị cảnh báo tải đều hoạt động đúng chuẩn.
• Hồ sơ an toàn lao động phải sẵn sàng tại hiện trường: Trước khi triển khai cẩu hàng nặng, đơn vị cung cấp dịch vụ phải lập phương án nâng hạ (kế hoạch nâng hạ – lifting plan), mô tả tải trọng, tầm với, vùng nguy hiểm và biện pháp cô lập khu vực làm việc.
• Tuân thủ giới hạn tải trọng nâng: Tải trọng nâng cho phép của xe cẩu được nhà sản xuất công bố và thể hiện trên biểu đồ tải. Đây là mức tối đa, không phải “khuyến nghị”. Nâng quá tải không chỉ vi phạm quy định an toàn xe cẩu mà còn có thể cấu thành lỗi nghiêm trọng nếu xảy ra sự cố đổ cẩu.

Hệ thống văn bản pháp luật điều chỉnh an toàn xe cẩu và quy định vận hành xe cẩu

Để vận hành xe cẩu an toàn và tránh rủi ro pháp lý, doanh nghiệp phải tuân thủ đầy đủ các văn bản pháp luật hiện hành về an toàn lao động, kiểm định thiết bị nâng và xử phạt vi phạm. Các quy định dưới đây là cơ sở bắt buộc khi đưa xe cẩu, thiết bị nâng hạ vào công trình, từ khâu kiểm định kỹ thuật đến tổ chức nhân sự vận hành và quy trình làm việc ngoài hiện trường.

• Luật An toàn, vệ sinh lao động (Luật số 84/2015/QH13): Đây là nền tảng pháp lý cao nhất về an toàn, vệ sinh lao động. Luật quy định trách nhiệm của người sử dụng lao động trong việc bảo đảm điều kiện làm việc an toàn, huấn luyện an toàn lao động và kiểm soát rủi ro tại nơi làm việc, bao gồm hoạt động nâng hạ bằng xe cẩu và thiết bị nâng có nguy cơ cao. Luật cũng yêu cầu đánh giá nguy cơ, trang bị bảo hộ và tổ chức huấn luyện an toàn cho người trực tiếp vận hành.
• Nghị định số 44/2016/NĐ-CP: Nghị định này hướng dẫn chi tiết Luật An toàn, vệ sinh lao động về ba nội dung then chốt: kiểm định kỹ thuật an toàn lao động cho máy móc có yêu cầu nghiêm ngặt (trong đó có xe cẩu), huấn luyện an toàn lao động và quan trắc môi trường lao động. Điều này có nghĩa là xe cẩu phải được kiểm định định kỳ và có hồ sơ kiểm định còn hiệu lực trước khi đưa vào công trường; đồng thời người điều khiển xe cẩu phải được huấn luyện và cấp chứng nhận phù hợp.
• Nghị định 12/2022/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động: Đây là căn cứ để xử phạt khi vi phạm các quy định an toàn lao động, ví dụ: giao thiết bị nâng cho người không có chứng chỉ, không kiểm định xe cẩu đúng hạn, không lập phương án nâng hạ an toàn, hay để xảy ra tai nạn do cẩu quá tải. Mức phạt có thể lên tới hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu đồng tùy hành vi và thẩm quyền xử phạt của cơ quan thanh tra lao động. Nghị định này hiện còn hiệu lực và được áp dụng rộng rãi tại các công trình xây dựng, nhà xưởng, khu công nghiệp.
• Các Thông tư của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội: Bộ ban hành danh mục máy, thiết bị, vật tư có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn lao động và hướng dẫn quy trình kiểm định. Xe cẩu, cẩu bánh lốp, cẩu tự hành… đều nằm trong nhóm thiết bị nâng thuộc diện bắt buộc kiểm định an toàn kỹ thuật trước khi vận hành tại công trường. Điều này giúp chứng minh rằng thiết bị đáp ứng điều kiện làm việc an toàn và hạn chế nguy cơ đổ cẩu, gãy cần trong quá trình nâng hạ hàng nặng.
• QCVN 7:2012/BLĐTBXH – Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn lao động đối với thiết bị nâng: Đây là quy chuẩn kỹ thuật chuyên ngành dành cho thiết bị nâng, trong đó có xe cẩu. Quy chuẩn đặt ra yêu cầu về cấu tạo an toàn, tình trạng cáp, móc, chốt an toàn, hệ thống cảnh báo tải, giới hạn tải trọng và điều kiện vận hành an toàn. QCVN 7:2012/BLĐTBXH được ban hành kèm theo Thông tư 05/2012/TT-BLĐTBXH của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội và là tài liệu kỹ thuật cốt lõi khi xây dựng phương án nâng hạ an toàn, kiểm tra hiện trường trước khi dựng cần, và lập hồ sơ bàn giao an toàn sau ca nâng.

Để tìm hiểu chi tiết hơn về luật đăng kiểm dành cho xe cẩu theo quy định mới nhất, bạn có thể tham khảo bài viết chuyên sâu của Khánh Mai Group.

Tóm lại, mọi hoạt động quy định vận hành xe cẩu an toàn tại công trường không chỉ là kinh nghiệm thực tế mà còn là nghĩa vụ pháp lý: xe cẩu phải kiểm định, người lái phải được huấn luyện, hiện trường phải có phương án nâng hạ bằng văn bản. Vi phạm không chỉ làm tăng rủi ro tai nạn mà còn có thể bị xử phạt theo quy định hiện hành.

Quy trình kiểm tra an toàn xe cẩu trước khi vận hành tại công trình

Một quy trình kiểm tra trước ca làm việc giúp phát hiện sớm rủi ro và thể hiện trách nhiệm an toàn lao động công trình. Đây là bước mà đội vận hành chuyên nghiệp bắt buộc phải thực hiện trước khi đặt cần và nâng hạ, đặc biệt khi làm việc ở khu vực dân cư hoặc nhà xưởng đang hoạt động. Để thuận tiện cho việc chuẩn bị, bạn có thể tham khảo checklist kiểm tra xe cẩu trước khi vận hành được biên soạn chi tiết bởi đội kỹ thuật Khánh Mai Group.

• Kiểm tra mặt bằng và nền đặt chân chống: Xe cẩu bánh lốp và xe cẩu tự hành cần mặt bằng ổn định, không lún, không sụt. Chân chống phải được mở hoàn toàn, kê đệm gỗ/thép đủ bản rộng để phân tán tải. Nền yếu là nguyên nhân phổ biến gây nghiêng cẩu.
• Kiểm tra cơ khí và thủy lực: Kiểm tra rò rỉ dầu, nứt cần, biến dạng puly, mòn cáp, độ hao mòn móc cẩu. Cáp nâng có dấu hiệu xù gai thép, gãy sợi hoặc xoắn bất thường phải thay ngay, không được “làm tạm”.
• Kiểm tra hệ thống cảnh báo và giới hạn tải: Thiết bị giới hạn tải trọng (load limiter) và cảnh báo góc cần (boom angle indicator) phải hoạt động. Đây là các thiết bị giúp ngăn thao tác quá tầm với hoặc quá tải, hỗ trợ phòng ngừa lật cẩu.
• Rà soát phương án nâng hạ và tín hiệu liên lạc: Mỗi ca nâng đều cần người chỉ huy nâng hạ (signalman) thống nhất tín hiệu tay hoặc bộ đàm. Không cho phép nhiều người cùng ra lệnh trái nhau cho tài xế cẩu.

Nguyên tắc vận hành xe cẩu an toàn tại công trường và khu dân cư

Khi vận hành xe cẩu trong khu dân cư hoặc nhà xưởng, rủi ro không chỉ nằm ở hàng hóa mà còn ở người xung quanh. Việc tuân thủ quy định vận hành xe cẩu an toàn giúp tránh va quẹt tài sản, đổ hàng xuống khu vực đang có công nhân, hoặc quét cần qua dây điện trung thế. Dưới đây là các nguyên tắc thực tế chúng tôi áp dụng tại các công trình ở TPHCM và các tỉnh lân cận.

Khoanh vùng nguy hiểm: Khu vực có khả năng rơi vật phải được rào chắn bằng dây cảnh báo và biển cấm người không nhiệm vụ đi vào. Với hàng cẩu nặng, tuyệt đối không để công nhân đứng dưới tải đang treo.

Khoảng cách an toàn với đường điện: Cần cẩu phải giữ khoảng cách an toàn với đường dây điện trên không. Nếu buộc phải làm việc gần đường điện, phải có biện pháp ngắt điện tạm thời hoặc che chắn cách điện theo quy định an toàn điện.

Điều khiển cần và hạ tải từ từ: Không giật cần, không xoay cần gấp khúc tốc độ cao trong không gian hẹp. Mọi thao tác quay, nâng, hạ cần được thực hiện mượt, có kiểm soát, đúng tốc độ cho phép của nhà sản xuất.

Không nâng người nếu xe cẩu không được phép nâng người: Xe cẩu hàng hóa không được dùng như giàn nâng người trừ khi được trang bị giỏ nâng đạt chuẩn và phương án được phê duyệt. Đây là quy tắc quan trọng trong an toàn lao động công trình.

Kiểm soát tải trọng nâng và phòng ngừa sự cố đổ cẩu

Kiểm soát tải trọng nâng là yếu tố sống còn trong mọi dự án sử dụng xe cẩu. Việc chủ quan “nâng thử coi được không” là hành vi cực kỳ nguy hiểm, dễ dẫn tới đổ cẩu, gãy cần, móc đứt, rơi tải. Tuân thủ tải trọng làm việc an toàn giúp doanh nghiệp vừa đảm bảo tiến độ vừa đáp ứng yêu cầu tuân thủ pháp luật về an toàn thiết bị nâng.

• Đọc biểu đồ tải (load chart): Biểu đồ tải của xe cẩu cho biết tải tối đa được phép nâng tại mỗi tầm với và mỗi góc cần. Ví dụ, cùng một kiện hàng 10 tấn, xe cẩu có thể nâng an toàn ở tầm với 3 m nhưng không an toàn ở tầm với 12 m. Người chỉ huy nâng phải tính trước, không đoán bằng cảm tính.
• Giảm tải khi điều kiện nền kém: Nếu mặt bằng không lý tưởng (khu vực nền yếu, dốc nhẹ, gió lớn), tải trọng nâng cho phép cần hạ thấp hơn mức tối đa ghi trên biểu đồ. Đây là kinh nghiệm hiện trường để bảo vệ an toàn xe cẩu bánh lốp và xe cẩu tự hành.
• Cân bằng tải và chọn mã ní (sling) đúng chuẩn: Dây cáp, xích cẩu, móc chữ C, càng nâng… phải phù hợp tải trọng và góc treo. Góc treo càng xòe rộng thì tải tác dụng lên từng nhánh dây càng lớn; điều này phải được tính toán trước trong phương án nâng hạ.
• Dừng thao tác ngay khi có dấu hiệu bất thường: Tiếng kêu lạ từ thủy lực, cần rung mạnh, chân chống lún, hàng lắc biên độ lớn là tín hiệu phải hạ tải ngay lập tức và đánh giá lại phương án.

Ghi nhận hồ sơ, bàn giao an toàn và trách nhiệm pháp lý sau mỗi ca nâng hạ

Sau khi hoàn thành một ca cẩu lắp thiết bị nặng, doanh nghiệp cung cấp xe cẩu không chỉ rút cần và rời hiện trường. Việc lập và lưu hồ sơ giúp chứng minh rằng quá trình nâng hạ đã tuân thủ quy định vận hành xe cẩu an toàn, đồng thời bảo vệ quyền lợi các bên nếu có tranh chấp. Đây cũng là điểm mà nhiều đơn vị thi công nhỏ thường bỏ qua.

Biên bản bàn giao hiện trường: Sau khi hạ tải và cố định hàng vào vị trí, hai bên cần ký biên bản xác nhận hạng mục đã lắp đặt đúng vị trí, không gây hư hại công trình xung quanh, không phát sinh va chạm ngoài kế hoạch.

Nhật ký vận hành xe cẩu: Ghi rõ thời gian vào – ra, vị trí thi công, tải trọng lớn nhất đã nâng, biển số/seri xe cẩu, tên người điều khiển và người chỉ huy nâng hạ. Nhật ký này là bằng chứng cho thấy đơn vị đã vận hành xe cẩu đúng quy trình an toàn.

Báo cáo sự cố hoặc tình huống nguy cơ cao: Nếu có tình huống suýt tai nạn (near miss), ví dụ chân chống lún nhẹ hoặc hàng dao động do gió mạnh, cần ghi nhận để rút kinh nghiệm cho ca tiếp theo. Đây là cách kiểm soát rủi ro mang tính phòng ngừa thay vì chỉ xử lý hậu quả.

FAQ về an toàn xe cẩu và tuân thủ pháp luật

Mục Hỏi – Đáp dưới đây tổng hợp các câu hỏi thường gặp khi thuê xe cẩu TPHCM và triển khai nâng hạ hàng hóa nặng tại xưởng, nhà thép tiền chế hoặc khu dân cư. Những giải thích này giúp chủ đầu tư hiểu trách nhiệm pháp lý và chuẩn bị mặt bằng đúng chuẩn an toàn xe cẩu trước khi thi công.

Người lái xe cẩu cần những giấy tờ gì để được vận hành hợp pháp?

Người điều khiển phải có bằng lái phù hợp loại phương tiện và chứng chỉ đào tạo vận hành thiết bị nâng hạ. Điều này không chỉ chứng minh năng lực cá nhân mà còn thể hiện doanh nghiệp đã bố trí nhân sự đạt chuẩn an toàn lao động. Nếu để người không có chứng chỉ điều khiển xe cẩu, rủi ro pháp lý sẽ thuộc về đơn vị cung cấp thiết bị nâng hạ. Ngoài ra, tại công trường, giấy tờ này cần có mặt để xuất trình khi được yêu cầu kiểm tra.

Có được nâng quá tải trọng ghi trên biểu đồ tải của xe cẩu không?

Câu trả lời là không. Tải trọng trong biểu đồ tải là giới hạn làm việc an toàn, vượt quá là vi phạm rõ ràng quy định vận hành xe cẩu an toàn và có thể bị coi là hành vi cẩu ẩu. Khi nâng quá tải, nguy cơ gãy cần, đổ cẩu, rơi hàng tăng đột biến và thiệt hại thường rất lớn. Trong mọi ca nâng, chỉ huy nâng hạ phải tính tải trước, kể cả trọng lượng bộ gá treo, xích, càng nâng… chứ không chỉ khối hàng chính.

Xe cẩu bao lâu phải kiểm định an toàn kỹ thuật?

Xe cẩu, như cẩu bánh lốp hay cẩu tự hành, phải được kiểm định an toàn kỹ thuật định kỳ theo chu kỳ do cơ quan có thẩm quyền quy định đối với thiết bị nâng hạ. Việc kiểm định giúp xác nhận hệ thống thủy lực, phanh hãm, móc cẩu, cáp cẩu và thiết bị giới hạn tải trọng vẫn đạt yêu cầu. Khi kiểm định hết hạn mà vẫn đưa xe cẩu vào công trường, rủi ro không chỉ là phạt hành chính mà còn có thể khiến bảo hiểm từ chối bồi thường nếu xảy ra sự cố.

Nếu xảy ra sự cố rơi hàng hoặc nghiêng cẩu, ai chịu trách nhiệm?

Trách nhiệm đầu tiên thuộc về đơn vị cung cấp xe cẩu và chỉ huy nâng hạ nếu chứng minh được rằng quy trình vận hành không đúng quy định an toàn xe cẩu, ví dụ nâng quá tải, đặt chân chống sai kỹ thuật hoặc không khoanh vùng nguy hiểm. Tuy nhiên, chủ đầu tư/bên thuê mặt bằng cũng có nghĩa vụ phối hợp, như bàn giao nền thi công không lún sụt và cho phép cô lập khu vực nguy hiểm. Vì vậy, mọi dự án nên có phương án nâng hạ bằng văn bản ngay từ đầu để phân định rõ trách nhiệm.

Kết luận và khuyến nghị an toàn khi vận hành xe cẩu

Vận hành xe cẩu đúng quy trình an toàn không chỉ giúp công trình hoàn thành đúng tiến độ mà còn bảo vệ tính mạng con người và giảm thiểu va chạm tài sản. Một đơn vị cung cấp xe cẩu chuyên nghiệp luôn chuẩn hóa ba yếu tố: con người được đào tạo bài bản, thiết bị được kiểm định và quy trình làm việc được lập kế hoạch rõ ràng theo pháp luật.

Khi chuẩn bị thi công nâng hạ máy móc, kết cấu thép hoặc hàng siêu trường siêu trọng, đừng xem nhẹ khâu khảo sát mặt bằng, tính tải trọng và khoanh vùng nguy hiểm. Cần thuê xe cẩu tại TPHCM và các tỉnh lân cận, liên hệ Khánh Mai Group – Hotline: 0938 400 700.