Vận hành xe cẩu an toàn không chỉ là tuân thủ quy trình kỹ thuật mà còn là bảo vệ con người, tài sản và tiến độ công trình. Với kinh nghiệm thực tế thi công, đội ngũ của Khánh Mai Group luôn nhấn mạnh rằng chỉ cần một thao tác sai khi điều khiển xe cẩu là có thể gây lật cẩu, sập tải hoặc tai nạn lao động nghiêm trọng. Bài viết này sẽ hướng dẫn cách vận hành xe cẩu an toàn đúng kỹ thuật, bao gồm kiểm tra tải trọng, đánh giá mặt bằng, quy trình nâng hạ và quy tắc liên lạc hiện trường để giảm thiểu rủi ro.
Kiểm tra tình trạng xe cẩu trước khi vận hành an toàn
Cách vận hành xe cẩu an toàn luôn bắt đầu từ khâu chuẩn bị. Trước khi thực hiện bất kỳ hoạt động nâng hạ nào, người vận hành cần đánh giá tổng thể tình trạng xe cẩu để đảm bảo thiết bị đáp ứng yêu cầu an toàn công trình. Đây là bước kiểm soát rủi ro quan trọng giúp hạn chế hư hỏng cơ khí, gãy cần, đứt cáp hay tụt tải. Việc kiểm tra trước ca làm việc nên tuân theo checklist kiểm tra xe cẩu trước ca làm việc an toàn, vì đây cũng là yếu tố thường được cơ quan đăng kiểm và giám sát an toàn yêu cầu.
Những hạng mục cần kiểm tra cơ bản trên xe cẩu
Người điều khiển xe cẩu phải nắm rõ tình trạng kỹ thuật của phương tiện trước khi vận hành. Các hạng mục dưới đây giúp phát hiện sớm lỗi nguy hiểm, đặc biệt với xe cẩu bánh lốp và xe cẩu tự hành dùng trong khu dân cư hoặc nhà xưởng có không gian hẹp.
- Hệ thống phanh: Kiểm tra phanh chính và phanh khẩn cấp. Xe cẩu chở tải nặng mà phanh kém rất dễ gây trôi xe, đặc biệt khi làm việc trên nền dốc.
- Chân chống / chân giàn (outrigger): Đảm bảo chân chống còn nguyên vỏ thép, không cong vênh, xi lanh thủy lực không rò nhớt. Chân chống là bộ phận chịu lực trực tiếp khi nâng tải nặng.
- Cáp nâng: Quan sát cáp thép xem có bung sợi, mòn, kẹp cáp lỏng hay không. Cáp yếu là nguyên nhân hàng đầu gây rơi tải.
- Móc cẩu và chốt an toàn của móc: Móc phải đóng, không bị nứt, và có chốt chặn để tránh tuột sling trong lúc nâng.
- Thước đo tải / đồng hồ tải trọng (load indicator): Đảm bảo đồng hồ báo tải làm việc chính xác để người vận hành không nâng quá tải cho phép.
- Dầu thủy lực và dầu động cơ: Mức dầu phải đủ, không có hiện tượng rò rỉ lớn tại các khớp nối thủy lực.
- Hệ thống cảnh báo và còi tín hiệu: Đèn còi phải hoạt động để cảnh báo khu vực nguy hiểm khi xoay cần cẩu hoặc nâng hạ kiện hàng.
Ví dụ thực tế từ công trường
Ở các dự án lắp đặt kết cấu thép nhà xưởng, nhiều đơn vị bỏ qua bước siết lại bulong móc cẩu, dẫn đến tình trạng xoay tải bị rung giật mạnh. Chỉ một cú giật lệch tâm cũng có thể làm biến dạng tay cần. Việc kiểm tra định kỳ giúp giảm nguy cơ này và kéo dài tuổi thọ xe cẩu, đặc biệt với xe cẩu bánh lốp làm việc liên tục ngoài công trường.
Đánh giá mặt bằng và bố trí chân chống trong cách vận hành xe cẩu đúng kỹ thuật
Để thực hiện cách vận hành xe cẩu an toàn tại công trường, mặt bằng thi công phải đủ ổn định và chịu lực. Không ít tai nạn xảy ra không phải vì quá tải mà vì đặt chân chống sai trên nền đất yếu, gây lún lệch và lật xe. Công tác chuẩn bị nền đặt cẩu cần được thực hiện trước khi cho phép nâng tải.
Nội dung này cũng được nêu rõ trong các quy định vận hành xe cẩu bắt buộc tại công trường, nhấn mạnh rằng mọi điểm đặt chân chống phải đứng trên nền chịu lực, được kê đệm và cách xa mép hố đào. Công tác chuẩn bị nền đặt cẩu cần được thực hiện trước khi cho phép nâng tải, đặc biệt trong khu vực nền đất san lấp, gần hố ga, gần mép taluy hay trên sàn bê tông treo.
Nguyên tắc bố trí xe cẩu và chân chống an toàn
Việc bố trí vị trí xe cẩu, hướng tay cần và chân chống phải được người chỉ huy nâng (người chỉ huy chịu trách nhiệm điều phối thao tác nâng hạ) thống nhất từ đầu. Một số nguyên tắc an toàn quan trọng gồm:
- Chọn mặt bằng phẳng và chịu lực: Nền đặt chân chống phải cứng, không lún. Với nền đất yếu, cần kê tấm thép / tấm gỗ chịu lực dưới chân chống để phân tán tải trọng.
- Giữ khoảng cách an toàn với mép hố: Xe cẩu không được đứng sát mép hố móng, bờ kè, cống ngầm vì đất có thể sụt khi chịu tải tập trung.
- Xác định bán kính làm việc: Bố trí xe sao cho kiện hàng nằm trong vùng làm việc an toàn của cần cẩu, tránh phải vươn cần quá xa. Tay cần càng vươn dài thì khả năng lật càng cao dù tải trọng không thay đổi.
- Khóa bánh và hạ chân chống đúng quy trình: Xe phải được cố định hoàn toàn trước khi nâng, không để tình trạng vừa đỡ tải vừa nhích xe.
Tránh vật cản và nguy cơ điện giật
Khoảng cách với đường dây điện trên cao phải luôn được tính trước. Khi cần cẩu vươn lên, tay cần hoặc tải treo có thể chạm vào dây điện cao thế. Chỉ huy nâng cần xác định vùng cấm và căng dây cảnh báo, đặt biển cảnh báo khu vực xoay cần.
Tuân thủ tải trọng làm việc an toàn (SWL) và giới hạn nâng của xe cẩu
Mỗi dòng xe cẩu đều có tải trọng làm việc an toàn (Safe Working Load – giới hạn tải trọng cho phép). Đây là mức tải tối đa cho phép tại một độ vươn cần và một góc cần cụ thể. Người vận hành phải đọc đúng bảng tải trọng của xe cẩu, vì nâng quá tải là nguyên nhân trực tiếp gây cong cần, đứt cáp hoặc lật xe. Việc hiểu tải trọng làm việc an toàn cũng giúp lập phương án cẩu hàng nặng như container máy móc, dàn thép, bồn chứa.
Cách đọc tải trọng làm việc an toàn
Bảng tải trọng thường được dán ngay trong cabin hoặc đi kèm sổ tay vận hành. Một số điểm cần nắm:
- Tải trọng tối đa phụ thuộc vào góc cần và bán kính nâng: Không phải “xe cẩu 25 tấn” là lúc nào cũng nâng được đúng 25 tấn. Khi vươn cần dài ra để cẩu vật ở xa, tải trọng cho phép giảm mạnh.
- Tải trọng tĩnh khác tải trọng khi xoay: Nâng thẳng đứng và giữ nguyên vị trí an toàn hơn so với vừa nâng vừa xoay cần. Khi xoay, lực quán tính làm thay đổi tâm tải.
- Không ước lượng bằng mắt: Hàng có thể “nhìn nhẹ” nhưng thực tế rất nặng, ví dụ như máy biến áp, khối bê tông đúc sẵn, cuộn thép. Luôn yêu cầu thông tin khối lượng kiện hàng từ bộ phận kỹ thuật hoặc nhà cung cấp.
Ví dụ tình huống nguy hiểm
Một lỗi phổ biến là dùng xe cẩu nhỏ để “tạm cẩu lên chút xíu cho nhanh”, đặc biệt trong nhà xưởng chật hẹp. Khi kiện hàng bị kẹt và người hiện trường cố nạy thủ công, toàn bộ moment xoắn dồn lên cần cẩu, tạo nguy cơ gãy chốt xoay hoặc lật ngang. Đây là hành vi tuyệt đối không chấp nhận trong bất kỳ quy trình vận hành xe cẩu an toàn nào.
Quy trình nâng hạ hàng hóa an toàn: Cách vận hành xe cẩu hạn chế rủi ro
Quy trình nâng hạ xe cẩu an toàn không chỉ phụ thuộc vào người lái mà còn phụ thuộc vào đội hỗ trợ mặt đất. Mọi thao tác đều cần có chỉ huy nâng, tín hiệu thống nhất và khoảng cách an toàn cho công nhân đứng quan sát. Quy trình chuẩn giúp ngăn tình trạng đu bám vào tải, đứng dưới tải treo hoặc tự ý chui vào vùng cẩu.
Các bước thao tác nâng – hạ chuẩn kỹ thuật
Dưới đây là quy trình cơ bản thường áp dụng cho cẩu kết cấu thép, lắp đặt máy, bốc dỡ container…
- Chuẩn bị móc cẩu: Chọn sling xích/sling cáp đúng tải trọng, móc vào điểm nâng (lifting point) chắc chắn trên kiện hàng. Không được móc vào chi tiết yếu như tai gá tạm, đường ống mỏng, tai hàn tạm không có tính chịu lực.
- Nâng thử (test lift): Nâng cách mặt đất 20–30 cm để kiểm tra độ cân bằng và độ gập ghềnh của tải. Nếu tải nghiêng về một phía, phải hạ xuống và chỉnh lại, không cố nâng tiếp.
- Duy trì tốc độ nâng ổn định: Không giật cần, không thả cần quá nhanh. Các thao tác phải mượt để tránh lắc tải, nhất là khi cẩu trên cao gần mái hoặc gần hệ thống điện.
- Giữ khoảng cách an toàn: Tuyệt đối không cho người đứng dưới tải đang treo. Khu vực xoay cần phải có rào tạm hoặc người cảnh giới.
- Hạ tải xuống đúng vị trí: Khi hạ, cần hạ từ từ để người dưới có thể chỉnh kê gỗ, kê block đỡ hàng. Không được ép tải xuống nền bằng lực đẩy ngang từ cần cẩu.
Liên lạc tín hiệu trong quá trình cẩu
Trong môi trường ồn hoặc khu vực khuất tầm nhìn, thợ cẩu và người chỉ huy nâng thường dùng bộ đàm hoặc ký hiệu tay tiêu chuẩn. Người lái xe cẩu chỉ được nghe lệnh từ một người chỉ huy duy nhất để tránh xung đột tín hiệu. Đây là nguyên tắc then chốt để hạn chế hiểu nhầm dẫn đến tai nạn.
Yêu cầu an toàn cá nhân và vùng làm việc xung quanh xe cẩu
Khu vực vận hành xe cẩu công trình luôn tiềm ẩn rủi ro vật rơi, văng, xoay va đập. Vì vậy, ngoài yếu tố kỹ thuật, chúng tôi luôn yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt trang bị bảo hộ và kiểm soát hiện trường. Điều này không chỉ bảo vệ công nhân mà còn bảo vệ chủ đầu tư trước nguy cơ gián đoạn tiến độ và tranh chấp pháp lý khi xảy ra sự cố.
Trang bị bảo hộ cá nhân bắt buộc
Những trang bị cơ bản không thể bỏ qua khi đứng trong vùng hoạt động của xe cẩu:
- Mũ bảo hộ đạt chuẩn: Bảo vệ khỏi vật rơi từ kiện hàng hoặc từ kết cấu thép trên cao.
- Giày mũi thép: Tránh dập chân khi kê hàng nặng, đặc biệt trong lúc hạ tải xuống pallet hoặc bệ đỡ.
- Găng tay chịu lực: Giúp cầm sling, xích, cáp thép mà không bị bỏng tay do ma sát.
- Áo phản quang: Rất quan trọng vào ban đêm hoặc trong bãi xe container, nơi xe di chuyển liên tục.
Kiểm soát vùng nguy hiểm
Trong thực tế bốc dỡ, nhiều tai nạn xảy ra không phải với người điều khiển cẩu mà là với người đứng gần. Vì vậy cần:
- Thiết lập bán kính cấm quanh xe cẩu, đặc biệt dưới tầm tải treo.
- Dựng rào tạm hoặc dây cảnh báo để ngăn công nhân đi ngang khu vực xoay cần cẩu.
- Sắp xếp lối thoát người: Luôn có đường rút lui an toàn nếu tải bị rơi hoặc xoay bất ngờ.
Các lỗi nguy hiểm thường gặp khi vận hành xe cẩu và cách phòng tránh
Trong hoạt động vận hành xe cẩu an toàn, có những sai lầm tưởng là “nhỏ thôi” nhưng thực tế cực kỳ rủi ro. Việc nhận diện trước các lỗi phổ biến giúp chủ công trình và đội vận hành tránh lặp lại các tình huống đã từng gây tai nạn nghiêm trọng trên công trường.
Những hành vi cần tránh tuyệt đối
Dưới đây là các hành vi thường dẫn đến sự cố lật cẩu, rơi tải, gãy cần:
- Nâng quá tải so với bảng tải trọng cho phép của xe cẩu tại góc vươn cụ thể.
- Cho người đứng hoặc ngồi lên tải để “đi ké” thay vì dùng giàn giáo/thang nâng đúng chuẩn. Đây là hành vi cực kỳ nguy hiểm và bị nghiêm cấm.
- Di chuyển xe khi tải còn đang treo (đối với xe cẩu bánh lốp): chỉ được phép kéo tải/di chuyển tải nếu đó là chức năng được nhà sản xuất cho phép và vẫn nằm trong tải trọng làm việc an toàn.
- Tự ý thay đổi điểm móc cẩu trên thiết bị máy móc mà không hỏi kỹ sư lắp đặt. Một điểm móc sai có thể bẻ cong trục máy hoặc làm hỏng motor giá trị hàng tỷ đồng.
- Không khóa khu vực nâng, để công nhân khác đi ngang vùng nguy hiểm trong lúc hạ tải.
Biện pháp phòng tránh
Để hạn chế các lỗi trên, cần áp dụng đồng thời các biện pháp kỹ thuật và quản lý:
- Luôn có chỉ huy nâng chịu trách nhiệm điều phối, ra lệnh và dừng khẩn cấp nếu phát hiện rủi ro.
- Đào tạo người vận hành xe cẩu theo đúng quy trình thay vì “truyền miệng tại chỗ”. Tài xế phải được huấn luyện, có chứng chỉ vận hành thiết bị nâng hạ.
- Lập biên bản kiểm tra an toàn trước ca để đảm bảo mọi bộ phận then chốt như phanh, chân chống, cáp nâng đều đạt yêu cầu.
- Trang bị cảnh báo khu vực nguy hiểm bằng cọc tiêu, dây cảnh báo, biển cảnh báo ban đêm (có phản quang).
FAQ về cách vận hành xe cẩu an toàn đúng kỹ thuật
Xe cẩu có cần đăng kiểm và giấy phép vận hành không?
Có. Xe cẩu tự hành, xe cẩu bánh lốp, xe cẩu bánh xích và các thiết bị nâng hạ tương tự phải được đăng kiểm kỹ thuật định kỳ, có hồ sơ kiểm định an toàn lao động, và người điều khiển phải có chứng chỉ phù hợp. Khi cơ quan chức năng kiểm tra hiện trường, các giấy tờ này thường là yêu cầu đầu tiên.
Khi nào cần dùng tấm kê dưới chân chống để đảm bảo cách vận hành xe cẩu an toàn?
Khi mặt bằng là đất san lấp, nền gạch chưa đóng rắn đủ cường độ, khu vực gần rãnh thoát nước hoặc gần mép hố đào. Tấm kê giúp phân tán lực, tránh lún lệch từng chân, vốn là nguyên nhân rất phổ biến gây lật cẩu dù tải trọng chưa vượt mức cho phép.
Xe cẩu 25 tấn có thể nâng 25 tấn ở mọi vị trí không?
Không. Tải trọng cho phép phụ thuộc vào độ vươn của cần và góc nâng. Chẳng hạn, cùng một xe cẩu 25 tấn, khi cần thu ngắn và nâng gần thân xe thì có thể nâng tải lớn; nhưng nếu vươn cần xa để bốc hàng ở vị trí cách xe vài mét thì tải trọng cho phép có thể giảm còn một nửa hoặc thấp hơn.
Vì sao phải có người chỉ huy nâng riêng, không để tài xế tự xử lý?
Bởi vì tài xế trong cabin không luôn nhìn thấy toàn bộ khu vực hạ tải, đặc biệt khi cẩu trong nhà xưởng hoặc gần công trình cao. Chỉ huy nâng chịu trách nhiệm điều phối tín hiệu, cảnh báo người xung quanh và dừng thao tác nếu có người đi vào vùng nguy hiểm.
Trong lúc hạ tải có thể dùng tay đẩy, xoay kiện hàng cho đúng vị trí không?
Chỉ được phép chỉnh nhẹ khi tải đã hạ gần mặt kê an toàn và gần như không còn treo lơ lửng. Tuyệt đối không đu người vào kiện hàng đang còn trên không để “điều chỉnh bằng cơ thể”, vì nếu tải xoay đột ngột sẽ kéo người văng theo.
Kết luận và khuyến nghị vận hành xe cẩu an toàn
Vận hành xe cẩu đúng kỹ thuật là sự kết hợp giữa thiết bị đạt chuẩn, người lái được đào tạo và quy trình an toàn nghiêm túc tại hiện trường. Khi tuân thủ kiểm tra xe trước ca, đánh giá nền đặt cẩu, tuân thủ tải trọng làm việc an toàn và có chỉ huy nâng rõ ràng, doanh nghiệp sẽ giảm thiểu nguy cơ lật cẩu, rơi tải và gián đoạn tiến độ.
Chúng tôi cung cấp đội xe cẩu TPHCM triển khai nhanh, kèm hồ sơ kiểm định và người vận hành đã huấn luyện an toàn. Cần thuê xe cẩu tại TPHCM và các tỉnh lân cận, liên hệ Khánh Mai Group – Hotline: 0938 400 700 để được hỗ trợ phương án nâng hạ an toàn, tối ưu tiến độ và chi phí.